خامه دوزی

خامه دوزی یا خامک دوزی که به آن سفید دوزی هم می گویند، نوعی تکنیک گلدوزی است که در آن از نخ ابریشم برای دوخت استفاده می شود.

از آن جایی که در زمان های قدیم، تنها از نخ ابریشم نتابیده سفید رنگ (نخ ابریشمی که هیچگونه پرداختی بر روی آن انجام نشده و سفید رنگ است.) در این تکنیک استفاده می شده است، این هنر خمک دوزی نام گرفته که در اصطلاح امروزی، بر اساس تغییرات زبان، به خامک دوزی یا خامه دوزی تغییر یافته است. واژه خامه در این اصطلاح، به ابریشم خام و نتابیده اشاره دارد.

جهت آشنایی کامل با این هنر ارزنده، تا پایان مقاله همراه ما باشید.

خامه دوزی چیست؟

همانطور که بالاتر هم گفته شد، خامه دوزی نوعی گلدوزی است که از آن برای تزئین انواع لباس ها و همچنین برخی وسایل دکوراتیو منزل، نظیر کوسن، استفاده می شود.

در این تکنیک گلدوزی، بیشتر بر روی اشکال و نقوش هندسی کار می شود. البته نقوش دیگری مانند بته جقه نیز در طرح های این تکنیک گلدوزی دیده می شود، اما کلیت طرح ها، عمدتاً بر پایه اشکال هندسی است.

هنر خامه دوزی به عنوان یکی از ارزش های فرهنگی و هنری ایران، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

هنر سفید دوزی ایرانی را گاهاً با هنر برودری دوزی اشتباه می گیرند. برودری دوزی (Broderie anglaise)، نوعی روش گلدوزی است که به آن خامه دوزی انگلیسی هم می گویند. اگر علاقمندید درباره این تکنیک اطلاعات بیشتری کسب کنید، پیشنهاد می شود مقاله مربوط به برودری دوزی را در وبلاگ هنری مطالعه نمایید.

نخ ابریشم نتابیده

همانطور که بالاتر گفتیم، در هنر خامه دوزی از نخ ابریشم نتابیده استفاده می شود. این نخ در واقع ابریشمی است که پرداختی روی آن انجام نشده و در حالت خام و طبیعی خود باقی مانده است. همچنین، این نخ بدون رنگرزی و فرآوری دیگری به دست می‌آید. به همین دلیل، اغلب دارای رنگ طبیعی خود، یعنی زرد کم رنگ یا سفید مایل به زرد است.

نخ ابریشم نتابیده یا خام، به دلیل ظاهر طبیعی و بی‌نظیر خود، در برخی از هنرهای دستی و دوزندگی، نظیر خامه دوزی، مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به تراکم کمتر الیاف ابریشم نسبت به دیگر الیاف، پارچه های ساخته شده از این نخ، دارای نرمی و لطافت بیشتری هستند.

تاریخچه خامه دوزی

هنر خامه دوزی، درست مانند بسیاری از تکنیک ها و روش های دیگر گلدوزی و سوزن دوزی، ریشه در تاریخ ایران کهن دارد. ابداع این هنر به زمان پیدایش نخ ابریشم، یعنی دوره اشکانیان و ساسانیان در استان سیستان و بلوچستان باز می گردد. برخی نیز  پیدایش این هنر را مربوط به دوره هخامنشیان می دانند. اما به هر حال، خاستگاه این هنر، شهر ادیمی در سیستان و بلوچستان است.

شهرستان ادیمی، یکی از شهرستان‌های استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرقی ایران است که از شهرهای مهم این استان به شمار می‌رود. هنر خامه دوزی به عنوان یکی از صنایع دستی سنتی این منطقه شناخته شده می شود. از قدیم‌الایام در ادیمی، مردم به دلیل برخورداری از الیاف ابریشمی خام و دسترسی به نخ‌های رنگین، از این هنر به منظور تزئین پارچه لباس‌ها و سایر وسایل خود استفاده می‌کردند.

جایگاه امروزی هنر سفید دوزی

امروزه نیز هنر سنتی خامه دوزی در میان اهالی روستاها و شهرستان های سیستان و بلوچستان و برخی از دیگر نقاط کشور عزیزمان ایران، همچنان رایج است؛ بطوری که به عنوان یکی از صنایع دستی محلی و مهم سیستان شناخته شده و در جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های صنایع دستی استان و کشور نیز به نمایش گذاشته می‌شود.

می توان گفت که عمده بار مسئولیت زنده نگاه داشتن این هنر کهن ارزنده ایرانی، آن هم پس از گذشت این همه سال، بدون شک، بر عهده بانوان زحمت کش و هنرمند روستایی و عشایر بوده است.

محصولات خامه دوزی

از هنر خامه دوزی می توان برای تزئین انواع لباس ها و وسایل دکوراتیو منزل استفاده کرد که در ادامه به برخی از آن ها اشاره می کنیم:

• سرآستین و یقه لباس های زنانه و مردانه
• مانتو
• دامن
• شال و روسری
• کلاه
• رومیزی
• رو تختی
• رو بالشی
• ملحفه و لحاف
• لحاف کرسی
• پتو
• زیر انداز
• رو فرشی
• کوسن و رو کوسنی
• دستمال
• سفره
• پشتی
• جا نمازی

بطور کلی می توان گفت آثار و محصولات خامه دوزی بیشتر بر روی لباس ها و وسایل سنتی دیده می شود. شاید فکر کنید این هنر ارزنده در میان تجملات خانه های شهری امروزی که دکوراسیون داخلی آن ها به صورت مدرن طراحی شده است، جایی ندارد. اما سخت در اشتباهید؛ استفاده از هنرهای اصیل در کنار دکوراسیون مدرن، می تواند یک طراحی تلفیقی خلاقانه و با اصالت را بیافریند.

وسایل خامه دوزی

از جمله مهمترین وسایل مورد نیاز خامه دوزی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

پارچه خامه دوزی

پارچه مخصوص سفید دوزی، در واقع همان پارچه گلدوزی است. شما می توانید برای اجرای پروژه سفید دوزی خود از پارچه گلدوزی استفاده نمایید. جهت خرید پارچه گلدوزی در انواع مختلف، می توانید به صفحه مربوط به دسته بندی این محصول در وبسایت هنری مراجعه نمایید.

البته امروزه پارچه های برودری دوزی نیز به اشتباه در بازار به پارچه خامه دوزی معروف شده اند. اگر علاقمندید درباره تفاوت این دو پارچه بیشتر بدانید، پیشنهاد می شود سری به مقاله پارچه خامه دوزی در وبلاگ هنری بزنید.

نخ خامه دوزی

برای پروژه های سفید دوزی می توانید از انواع نخ گلدوزی ابریشمی استفاده نمایید. جهت اطلاع از قیمت و خرید انواع نخ گلدوزی با کیفیت و درجه یک، کافی است سری به صفحه مربوط به دسته بندی این محصول در وبسایت هنری بزنید.

یکی از بهترین انواع نخ برای خامه دوزی، نخ دمسه ابریشمی است. نخ دمسه که تولید برند DMC فرانسه است، یکی از مرغوب ترین و پرفروش ترین انواع نخ در دنیای گلدوزی به شمار می رود.

در گذشته، تنها از نخ ابریشمی سفید رنگ در این هنر استفاده می شده است. اما امروزه نخ های رنگی نیز مورد استفاده قرار می کیرند.

کارگاه

برای محکم و صاف نگه داشتن پارچه در طی فرآیند خامه دوزی، شما احتیاج به یک کارگاه گلدوزی دارید.

یکی از بهترین انواع کارگاه گلدوزی که می توانید از آن استفاده نمایید، کارگاه نورگه است. کارگاه نورگه ساخت برند نورگه ترکیه بوده و از مرغوبیت و دوام بسیار بالایی برخوردار است.

سوزن خامه دوزی

برای هنر خامه دوزی، می توانید از انواع سوزن های گلدوزی استفاده نمایید.

یکی از محبوب ترین انواع سوزن گلدوزی، سوزن نیدل پانچ است. گرچه سوزن نیدل پانچ مخصوص هنر پانچ دوزی طراحی و تولید شده است، اما می توان از برخی از انواع این سوزن، در پروژه های سفید دوزی نیز استفاده کرد.

— سوالات متداول —

1- وسایل مورد نیاز برای هنر خامه دوزی کدام اند؟

از مهمترین وسایل مورد نیاز برای این هنر می توان به پارچه، سوزن، نخ و کارگاه اشاره کرد.

2- آثار و محصولات خامه دوزی شامل چه مواردی هستند؟

مانتو، دامن، شال، رومیزی، کوسن و روتختی، چندی از رایج ترین محصولات این هنر هستند.

3- ریشه این هنر به کجا باز می گردد؟

خامه دوزی یک هنر اصیل ایرانی است که خاستگاه اصلی آن، سیستان و بلوچستان است.